Η ΕΚΚΑ ήταν αντιστασιακή οργάνωση σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων που ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1942 από τον δημοκρατικό-Βενιζελικό συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό σε συνεργασία με τους πολιτικούς Απόστολο Καψαλόπουλο και Γεώργιο Καρτάλη, νέο πολιτικό και πρώην υπουργό που προερχόταν από τον χώρο του Λαϊκού Κόμματος.
Η επιλογή του ακρωνύμιου Ε.Κ.Κ.Α., που η σημασία του ταυτιζόταν με σύνθημα του ΚΚΕ, «προσδιόριζε το διαρκές δίλημμα της οργάνωσης που εκ δεξιών ανθεματιζόταν ως ημικομμουνιστική, ενώ η Αριστερά τους κατηγορούσε ως ψευδεπίγραφους καπήλους των θέσεών της εφόσον δεν υλοποιούσαν, προσχωρώντας στο Ε.Α.Μ, όσα κήρυτταν». Αλλά και στο εσωτερικό της οργάνωσης υπήρχε διχογνωμία αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο θα γινόταν η απελευθέρωση.
Πέντε μήνες πέρασαν ώσπου να κυκλοφορήσει το καταστατικό με σύνθημα την εγκαθίδρυση ολοκληρωμένης Λαοκρατούμενης Δημοκρατίας, στην οποία τα βασικά οικονομικά και τεχνικά μέσα παραγωγής θα κοινωνικοποιούνταν, δηλαδή θα ελέγχονταν από τον εργαζόμενο λαό τον οργανωμένο σε συνδικάτα. Χρέη και έμμεσοι φόροι θα διαγράφονταν ενώ για περιουσίες και ατομική πρωτοβουλία θα έμπαιναν ανώτατα όρια μέσα στο νέο σύστημα.
Σύμφωνα με την εκτίμηση του Ντέηβιντ Γουάλλας στην απόρρητη έκθεση του στις στις 29 Αυγούστου 1943 , η Ε.Κ.Κ.Α θα αποδεχόταν την επιστροφή του βασιλέα αν αυτό αποτελέσει τον ελάχιστο όρο για τη Βρετανική προστασία(..)
Το στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων
Στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που συγκροτήθηκε στις 20 Απριλίου του 1943 στην Παρνασσίδα, και ονομάστηκε έτσι από το ομώνυμο θρυλικό ευζωνικό σύνταγμα.
Η ΕΚΚΑ «είχε χάσει πολύτιμο έδαφος εξαιτίας της πολύμηνης κύησης και συνακόλουθης καθυστέρησης στον πολιτικό και κυρίως στον στρατιωτικό τομέα» Η οργάνωση έφτασε να έχει 1000 μαχητές και να εκπροσωπείται στο γενικό αρχηγείο των ανταρτικών οργανώσεων μαζι με τον ΕΔΕΣ και τον ΕΛΑΣ, με τους οποίους, μέχρις ενός σημείου, συνεργαζόταν. Δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή της Φωκίδας.
Ο ΕΛΑΣ, με την αιτιολογία ότι μέλη της ΕΚΚΑ είχαν προβεί σε αντικομμουνιστική και κακοποιό δράση στην περιοχή αλλά, σύμφωνα με την αντίθετη άποψη, σε μια προσπάθειά του να μονοπωλήσει την αντίσταση και θεωρώντας το ΕΚΚΑ «αντιδραστικό», επιτέθηκε και αφόπλισε την ΕΚΚΑ δύο φορές, στις 13 Μαΐου του 1943 και στις 23 Ιουνίου του 1943.
Μετά από υποσχέσεις της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής και του ΕΑΜ οι Δημήτριος Ψαρρός και Γεώργιος Καρτάλης, συγκατατέθηκαν να ανασυγκροτήσουν τη μονάδα τους στο πλαίσιο του Συμφώνου Εθνικών Ομάδων. Εκπρόσωποι του 5/42 Συντάγματος έφθασαν στα τέλη Ιουλίου του 1943 στο Περτούλι, όπου ήταν το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών.
Εκπρόσωποι της ΕΚΚΑ θα συμμετάσχουν στις διαπραγματεύσεις των εκπροσώπων των οργανώσεων ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και του Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, στο Μυρόφυλλο (15-22 Φεβρουαρίου) και έπειτα στην Πλάκα (27-29 Φλεβάρη) του 1944. Προεδρεύων ήταν ο Γεώργιος Καρτάλης, ο οποίος αθετώντας την συμφωνία με το ΕΑΜ, «κρυφίως απεργαζόταν με τους Πυρομάγλου και Γουντχάους στρατηγικές παρακώλυσης».
Η τακτική του Γεώργιου Καρτάλη, « συνέτεινε στο να δημιουργηθεί το ψυχολογικό κλίμα, αλλά και το άλλοθι για την αιματηρή διάλυση του 5/42 Συντάγματος από τον ΕΛΑΣ» Ενώ ο Καρτάλης διαβεβαίωνε τον Woodhouse ότι κατά την υποχώρηση των Γερμανών το 5/42 θα πολεμούσε εναντίον του ΕΛΑΣ
Οι εσωτερικές διαμάχες στο 5/42
Μέσα στις τάξεις του 5/42 θα συγκεντρωθούν αντιθετικές δυνάμεις, από τις οποίες η πλειοψηφία θέλει τη σύγκρουση με το ΕΑΜ από φιλομοναρχικές δυνάμεις όπως οι λοχαγοί Θύμιος Δεδούσης και Γεώργιος Καπετζώνης.
Υπό την αρχηγία του Δεδούση θα φτάσουν στο σημείο να αποκηρύξουν τη πολιτική έκφραση της ΕΚΚΑ και να μην υπακούν στις εντολές του στρατιωτικού αρχηγού Δημήτρη Ψαρρού, με αποκορύφωμα και το υπόμνημα που υπογράφει στις 23/2/1944: Οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 συντάγματος Ευζώνων διακηρύσσουν προς όλα τα σημεία ότι δεν εννοούν να γίνουν όργανα οιασδήποτε, οθενδήποτε προερχόμενης πολιτικής εκμεταλλεύσεως και συνεπώς αποκηρύσσουν κάθε οργάνωσιν που εμφανίζεται κηδεμονεύουσα το 5/42 αλλά αντιλαμβάνονται το Σύνταγμα 5/42 και συνεπώς και εαυτούς ως όργανα μόνον των στρατιωτικών απελευθερωτικών συμφερόντων, ως αυτά θα τα καθορίσει το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ο Βασιλεύς και η κυβέρνησίς του, ζητούν δε, αναφερόμενοι εις το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής εις τον Βασιλέα και την κυβέρνησίν του, όπως τεθεί αμέσως το Σύνταγμα 5/42 εις άμεσον εξάρτησιν εκ του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Τέλος, αποκηρύσσουν την λεγόμενην οργάνωσιν ΕΚΚΑ, προς την οποίαν και τους σκοπούς της ουδέν συνδέει τους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και αντάρτας, αφοσιωμένους στρατιωτικώς μόνον και μόνον εις το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής, τον Βασιλέα και την κυβέρνησίν του, καθώς και να εκτελέσουν έναν υπεύθυνο του ΕΑΜ.
Συνέπεια αυτών των πράξεων μερικά στελέχη της ΕΚΚΑ όπως ο Ευριπίδης Μπακιρτζής, ο υποδιοικητής του 5/42 Λαγγουράνης και άλλοι θα επιδιώξουν την συνεργασία με το ΕΑΜ στο οποίο τελικά θα προσχωρήσουν.
Η διάλυση του 5/42 και η εκτέλεση του Ψαρρού
Με αφορμή την εκτέλεση του υπεύθυνου του Εφεδρικού ΕΛΑΣ της περιοχής Κροκυλίου, Κωνσταντίνου Βάρσου, από το λόχο Δεδούση και άλλων προκλήσεων από το λόχο Καπετζώνη, ο ΕΛΑΣ συγκέντρωσε δύναμη 1400 ανδρών και επιτέθηκε εναντίον του 5/42 συντάγματος στην θέση Κλήματα Δωρίδος την 17η Απριλίου 1944.
Το βάρος της επίθεσης δέχτηκε ο 4ος λόχος του Συντάγματος που διοικούσε ο Δεδούσης. Οι 450 περίπου άντρες του 5/42 συντάγματος δεν κράτησαν τις θέσεις τους και γρήγορα διαλύθηκαν προς διάφορες κατευθύνσεις. Ένα τμήμα στο οποίο βρισκόταν ο Ψαρρός με το αρχηγείο του Συντάγματος, κατηφόρησε προς τη Σκάλα Καραΐσκου όπου συναντήθηκε με τμήμα 30 περίπου ανδρών του 4ου λόχου (κυρίως χωροφύλακες) υπό τον Δεδούση.
Ο λόχος του Γεωργίου Ντούρου απαγγιστρώθηκε και οι αντάρτες επέστρεψαν στους τόπους καταγωγής τους. Ο λόχος του ομοϊδεάτη του Δεδούση ταγματάρχη Γεώργιου Καπετζώνη, δύναμης 94 ανταρτών, κατάφερε να διαπεραιωθεί πρώτα στον Κορινθιακό κόλπο και μετά στην Πάτρα όπου μαζί με τον αρχηγό του κατατάχθηκε στα Τάγματα Ασφαλείας του Κουρκουλάκου και συγκρότησε το Τάγμα Ναυπάκτου.
Ο Δεδούσης κινήθηκε με ελάχιστους συνοδοιπόρους προς ανατολάς και κατάφερε να φτάσει στην Αθήνα. Ένα μέρος του συντάγματος, μαζί με την πλειονότητα των χωροφυλάκων του Δεδούση, παρέμεινε με τον συνταγματάρχη Ψαρρό (ο οποίος αρνήθηκε να εγκαταλείψει τους άντρες του) στη Σκάλα Καραΐσκου όπου και αιχμαλωτίστηκε.
Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, ο Ψαρρός παραδόθηκε στον Νικηφόρο, ο οποίος τον έστειλε συνοδεία μικρής ομάδας έμπιστων ανταρτών του προς το αρχηγείο του ΕΛΑΣ στον Άι Λιά. Καθ' οδόν όμως συναντήθηκε με τον Ταγματάρχη του ΕΛΑΣ Ευθύμιο Ζούλα, οποίος αφού λογομάχησε σε χυδαίο ύφος με τον Ψαρρό τον εκτέλεσε με το ατομικό του περίστροφο.
Πολλοί αιχμαλωτισθέντες αντάρτες του Συντάγματος υπέστησαν βασανιστήρια και εκτελέσθηκαν. Ο Φλάισερ υπολογίζει τους εκτελεσμένους αντάρτες και αξιωματικούς του συντάγματος σε 66. Είναι άγνωστο πόσοι από τους εκτελεσθέντες ανήκαν στον 4ο λόχο του Δεδούση.
Στην έδρα της ΠΕΕΑ, η είδηση του φόνο του Δημητρίου Ψαρρού αναστάτωσε τους πάντες, ειδικά τον Σαράφη και τον Μπακιρτζή οι οποίοι ήταν προσωπικοί φίλοι του συνταγματάρχη.
Ο Αλέξανδρος Σβώλος αξίωσε την αυστηρή τιμωρία των υπευθύνων.
Οι σχετικές ανακρίσεις δεν οδήγησαν όμως πουθενά. Υπήρξαν διαφορετικές εκδοχές για τον θάνατο του ηγέτη του 5/42. Σύμφωνα την εκδοχή που διατύπωσε ο Βελουχιώτης και υποστήριξε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ο Ψαρρός σκοτώθηκε κατά τη μάχη. Κατά την πιο αξιόπιστη εκδοχή όμως, ο Δημήτριος Ψαρρός εκτελέστηκε αιχμάλωτος.
Μεταπολεμικές εκθέσεις αναφέρουν ως φυσικό αυτουργό της δολοφονίας έναν αντάρτη του ΕΛΑΣ με το όνομα Κώστας Βελέντζας.
Το ότι εκτέλεσε τον Ψαρρό παραδέχθηκε ο ίδιος ο Ζούλας το 1951 με έγγραφη μεταπολεμική έκθεση του προς το ΚΚΕ στην οποία αναφέρει ότι το έπραξε μετά από συννενόηση με τον Βελουχιώτη.
Η εμπλοκή του Βελουχιώτη στην έκθεση του Ζούλα πιθανώς να εξυπηρετούσε τις τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες, ενδέχεται όμως να αντανακλά την πραγματικότητα.
Το γεγονός της δολοφονίας του Δημ Ψαρρού από τον ταγματάρχη Ζούλα αναφέρει και ο συγγραφέας Διον. Χαριτόπουλος στο βιβλίο του "Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων", χωρίς όμως να επιρρίπτει ευθύνη στον Βελουχιώτη.
Τα κίνητρα του Ζούλα παραμένουν άγνωστα, καθώς ήταν προσωπικός εχθρός του Ψαρρού.
Ο Γρηγόρης Φαράκος αναφέρει ότι τους δύο άντρες χώριζαν θέματα ερωτικής αντιζηλίας από την εποχή που φοιτούσαν στη Σχολή των Ευελπίδων. Πιθανό κίνητρο για τη δολοφονία ήταν η αποτροπή της επανασυγκρότηση του 5/42, στη βάση της πολιτικής του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ για τη διάλυση όλων των ανταγωνιστικών προς αυτό αντιστασιακών οργανώσεων.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο Ζούλας ουδέποτε τιμωρήθηκε για την πράξη του.
Ο Δημήτριος Ψαρρός του Γεωργίου (Χρισσό Φωκίδας, 1893 - Κλήμα Ευπαλίου Φωκίδας, 17 Απριλίου 1944) ήταν Έλληνας στρατιωτικός, αντιμοναρχικός κινηματίας του 1935, ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης (1941-44), συνιδρυτής της οργάνωσης «Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση (ΕΚΚΑ)», αρχηγός του 5/42 Συντάγματος, και τραγικό θύμα των εμφυλίων διενέξεων της εποχής.
Πρώτα χρόνια
Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην 'Αμφισσα. Σπούδασε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και με την κήρυξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου (1912) κατατάχθηκε εθελοντής στον στρατό. Ήταν ένας από τους πρώτους επιτυχόντες στον διαγωνισμό της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, απ΄ όπου αποφοίτησε με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του πυροβολικού (1916). Προσχώρησε στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας και πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους, στην εκστρατεία της Ουκρανίας (1919) και στην Μικρασιατική εκστρατεία καθώς σπούδασε και στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου της Γαλλίας.
Μετά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τοποθετήθηκε στο Γενικό Επιτελείο Στρατού και συμμετείχε στην οργάνωση του στρατού του Έβρου. Ως επιτελάρχης της 10ης μεραχίας, κατηγορήθηκε για τη συμμετοχή του στο φιλοβενιζελικό κίνημα του 1935 και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Θεσσαλονίκης σε 12ετή φυλάκιση και απόταξη, αφέθηκε ελεύθερος και ασχολήθηκε με το εμπόριο.
Μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στη χώρα (1941), ο Ψαρρός συνεργάστηκε στη Θεσσαλονίκη μαζί με στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ για τη συγκρότηση ένοπλου αντιστασιακού κινήματος, η δράση του όμως έγινε αντιληπτή στις αρχές Κατοχής.
Τον Μάη του 1941 ο Ψαρρός υπέγραψε το ιδρυτικό σύμφωνο μιας από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις, την Ελευθερία, μαζί με τους Απόστολο Τζανή του ΚΚΕ , Ιωάννη Πασαλίδη του ΣΚΕ , Σίμο Κερασίδη του ΚΚΕ , Θανάση Φείδα του ΑΚΕ, Γιάννη Ευθυμιάδη της Δημοκρατικής Ένωσης και ανέλαβε στρατιωτικός υπεύθυνος της οργάνωσης
Ο Ψαρρός τον Αύγουστο του 1941 στη Θεσσαλονίκη συμφώνησε με τον ταγματάρχη Γιάννη Παπαθανασίου για τη συγχώνευση της οργάνωσης Ελευθερίας, με την οργάνωση της Υ.Β.Ε ενώ έδωσε μια λίστα ονομάτων δώδεκα αξιωματικών της οργάνωσης του καθώς και τους υπέδειξε να συνεργαστούν με την ΥΒΕ. Επειδή δεν είχε εξουσιοδότηση ως προς την ενοποίηση των οργανώσεων η συμφωνία και λόγω των επακόλουθων διώξεων, τελικώς δεν προχώρησε.
Μετά τις Γερμανικές διώξεις του Φθινοπώρου του 1941, δυο στενοί συνεργάτες του Ψαρρού συνελήφθησαν (ταγματάρχης Βασίλης Μερκουρίου-εκτελέστηκε το 1947 ως μέλος του ΔΣΕ-, Μιχαήλ Λάσκαρης), ενώ ο ίδιος κατέφυγε στην Αθήνα, διακόπτοντας την δράση του με την Ελευθερία. Τα περισσότερα μέλη της οργάνωσης του εντάχθηκαν στην ΥΒΕ.
Στην κατεχόμενη Αθήνα και στον ΕΑΣ
Κάτω από την απειλή της άμεσης σύλληψής του υποχρεώθηκε να έρθει στην Αθήνα όπου ήρθε σε επαφή με τη κυβέρνηση του Καΐρου και τον σύγαμπρο του Ιωάννη Τσιγάντε. Στο ίδιο μέρος μαζί με τον πρώην υπουργό Γεώργιο Καρτάλη ίδρυσε την αντιβασιλική οργάνωση Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση με πρόγραμμα την Λαοκρατούμενη Δημοκρατία.
Το 1942 εντάχθηκε στην μικρή στρατιωτική οργάνωση Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΑΣ) (με μέλη τους λοχαγούς Γεώργιο Καιμάρα, Γιώργο Ντούρο, Αθανάσιο Κούτρα, Ανδρέα Μήταλα). Η οργάνωση με 7 μαχητές σε συνεργασία με 18 μαχητές του ΕΛΑΣ έπληξε Ιταλική εφοδιοπομπή στη Δοβρουβίτσα Δωρίδας στις 18/12/1942 και είχε έναν νεκρό, ενώ οι Ιταλοί 11 νεκρούς και 11 αιχμαλώτους που εκτελέστηκαν την επόμενη ημέρα. Ενώ έκανε χαρτογράφηση και παρακολούθηση των περιοχών που έγιναν αργότερα σαμποτάζ (όπως Μάχη του Γοργοποτάμου, σαμποτάζ Ασωπού ).
Λόγω έλλειψης υλικών ο Ψαρρός επέστρεψε στην Αθήνα, από όπου γύρισε οριστικά στην Παρνασίδα τον Μάρτη του 1943.
Στρατιωτικός Αρχηγός του 5/42
Η αντιστασιακή ομάδα του Ψαρρού έδρασε στη περιοχή της Γκιώνας ενώ λόγω των πολιτικών συνδέσεων του Ψαρρού με τον Καρτάλη υπήρξε αναγνώριση του 5/42 συντάγματος ως η στρατιωτική εκπροσώπηση της ΕΚΚΑ. Οι δεσμοί με την πολιτική οργάνωση ήταν χαλαροί ενώ ο Ψαρρός, ενδίδοντας στην πίεση των Βρετανών αλλά και λόγω της εχθρικής στάσης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ προς το σύνταγμα του, έδωσε τη δυνατότητα ένταξης στο 5/42 όχι μόνο αντιμοναρχικών ατόμων αλλά και ατόμων που είχαν αντιεαμικό προσανατολισμό.
Πρώτη και δεύτερη διάλυση από τον ΕΛΑΣ
Το 5/42 άρχισε να εμφανίζεται σε μια περιοχή που ελεγχόταν ήδη από τον ΕΛΑΣ ενώ υπήρξαν προστριβές μεταξύ των δύο οργανώσεων από την πολύ αρχή για θέματα προπαγάνδας και επιμελητείας, καθώς οι ΕΛΑΣίτες κατηγορούσαν τους μαχητές του 5/42 για πλήρη εξάρτηση από την Βρετανική βοήθεια καθώς λόγω της μεγάλης βρετανικής βοήθειας οι μαχητές του 5/42 μπορούσαν να αγοράζουν τα τρόφιμα τους από τους χωρικούς, ενώ ο ΕΛΑΣ ήταν αναγκασμένος να επιβάλει φορολογία.
Τον Μάη του 1943 η οργάνωση αφοπλίζεται αναίμακτα από τον ΕΛΑΣ στη Στρώμη, και προτείνεται στον Ψαρρό η θέση του στρατιωτικού διοικητή Στερεάς Ελλάδας, την οποία αρνείται. Μετά από διαμαρτυρίες και των Βρετανών συνδέσμων το 5/42 ανασυγκροτείται. Παρά όμως τις υποσχέσεις της ηγεσίας του ΕΛΑΣ τα κατασχεθέντα όπλα δεν επιστράφηκαν.
Στις 23 Ιουνίου 1943 τμήματα του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον λοχαγό Φοίβο Γρηγοριάδη και τον ανθυπολοχαγό Γεώργιο Κατσίμπα επιτέθηκαν για δεύτερη φορά κατά του 5/42. Παρόλο που η επίθεση αποκρούστηκε, ο Ψαρρός υποχρεώθηκε να αυτοδιαλύσει το τμήμα του και να μεταβεί στο Αίγιο με σκοπό την οριστική απόσυρση από το αντάρτικο.
Η δεύτερη, αυτή την φορά αιματηρή, διάλυση αύξησε τα αντιεαμικά αισθήματα των ανδρών του Ψαρρού και κάθε φιλειρηνική πρόταση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν γινόταν πλέον πιστευτή. Το ΕΑΜ ύστερα από την δεύτερη διάλυση βοήθησε στην ανασυγκρότηση του συντάγματος, κάλεσε σε απολογία τον Γρηγοριάδη και διαπιστώθηκε ότι η ευθύνη ήταν του ταγματάρχη Ευθύμη Ζούλα ο οποίος δεν υπέστη καμία κύρωση.
Συνύπαρξη με τον ΕΛΑΣ
Μετά από τη καταδίκη της δεύτερης διάλυσης του 5/42 από το ΚΚΕ, το Γενικό Στρατηγείο (Γ.Σ) του ΕΛΑΣ έστειλε εντολές καλής συνύπαρξης με το 5/42 το οποίο ανασυγκροτήθηκε για ακόμα μια φορά. Η ΕΚΚΑ δέχτηκε να συμμετάσχει στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών καθώς και να στείλει μαζί με τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ επιστολή στην Κυβέρνηση του Καΐρου όπου ζητούσε να μην επιστρέψει ο βασιλιάς δίχως να προηγηθεί δημοψήφισμα.
Κατά τις εμφύλιες διαμάχες μεταξύ του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ, το 5/42 δήλωσε στήριξη στον ΕΛΑΣ υιοθετώντας τις κατηγορίες περί συμφωνίας του ΕΔΕΣ με τους Γερμανούς, πράξη που προκάλεσε δυσαρέσκεια στους φιλοβασιλικούς του συντάγματος και τους υποστηρικτές τους, ενώ προκάλεσε δυσπιστία στους Βρετανούς για το 5/42 (αν και έγινε υπό το φόβο της διάλυσης από τον ΕΛΑΣ) και ο Καρτάλης εξέφρασε τη θέληση -υπό τη πίεση αξιωματικών του ΕΛΑΣ- για συμμετοχή σε επιχειρήσεις κατά του ΕΔΕΣ.
Σε σύσκεψη στρατιωτικών του 5/42 ώστε μεταξύ άλλων να αιτιολογηθεί η θέση του συντάγματος έναντι του ΕΔΕΣ, ο λοχαγός Θύμιος Δεδούσης έφτασε πλήρως οπλισμένος και με προσωπική συνοδεία και στρέφοντας το όπλο του στα στελέχη του 5/42 και στον Ψαρρό τους έβρισε και τους αποκάλεσε προδότες του στέμματος.
Για να διασκεδάσει τη δυσαρέσκεια των Βρετανών ο Καρτάλης διαβεβαίωσε τον Woodhouse ότι κατά την υποχώρηση των Γερμανών το 5/42 θα πολεμούσε εναντίον του ΕΛΑΣ.
Στις 1 Φεβρουαρίου 1944 και ενώ οι δυο οργανώσεις συνεργαζόταν κατά την άμυνα της Άμφισσας έναντι των Γερμανών και ο Ψαρρός βρισκόταν στην Πλάκα δηλώνοντας τη πίστη τους στον εξόριστο βασιλιά Γεώργιο ενώ σε άλλα τμήματα του 5/42 φιλοβασιλικοί αξιωματικοί (η πλειοψηφία των αξιωματικών 68 στους περίπου 100-130) υπέγραψαν κείμενο αποκήρυξης της ΕΚΚΑ και του υπαρχηγού του 5/42 αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνου Λαγγουράνη.
Όταν ο Ψαρρός πληροφορήθηκε τα γεγονότα μετέβη εσπευσμένα στη βάση του συντάγματος του. Η χρονική στιγμή διαλέχτηκε πιθανώς ώστε να προληφθούν πολιτικές εξελίξεις που θα προέκυπταν από τη συμφωνία. Μετά την Συμφωνία της Πλάκας - Μυρόφυλλου το 5/42 αντιμετώπισε την εχθρότητα του ΕΛΑΣ καθώς η στάση του Ψαρρού και Καρτάλη στη συμφωνία θεωρήθηκε ως προδοσία καθώς αναγνωρίστηκε ως ταυτόσημο σε θέσεις με τον ΕΔΕΣ και τον Κρις Γουντχάουζ. Παράλληλα ένας καπετάνιος του 5/42 τον Φεβρουάριο του 1944, είχε προχωρήσει σε ανοικτή συνεργασία με τους Γερμανούς, όμως διατηρούσε κάποιες σχέσεις με στελέχη του 5/42, ενώ ο Ψαρρός τον αποκήρυξε αμέσως
Τρίτη διάλυση
Μετά από το εσωτερικό πραξικόπημα (23/2/1944) του επικεφαλής μαχητών του 5/42 Θύμιου Δεδούση, της πολιτικής οργάνωσης ΕΚΚΑ με επακόλουθη συνέπεια την προσχώρηση λίγων δημοκρατικών αξιωματικών του 5/42 στον ΕΛΑΣ (όπως ο Κωνσταντίνος Λαγγουράνης στις 10/4/1944) και στελεχών της ΕΚΚΑ (όπως ο Ευριπίδης Μπακιρτζής), ο Ψαρρός βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση καθώς είχε χάσει τον έλεγχο του συντάγματος του, ενώ οι φιλοβασιλικοί προκαλούσαν με μικροσυμπλοκές τον ΕΛΑΣ.
Με πρόσχημα την εκτέλεση του στελέχους του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κωνσταντίνου Βάρσου από άντρες του Δεδούση στο Κροκύλιο, το ΕΑΜ αξίωσε τη σύλληψη του Δεδούση, κάτι που ήταν αδύνατον να γίνει καθώς ο Ψαρρός δεν έλεγχε το σύνταγμα του. Σε αυτές τις πολύ δύσκολες ώρες για τον Ψαρρό οι πιο στενοί αξιωματικοί συνεργάτες του ετοίμαζαν να τον ανατρέψουν, ο Δεδούσης τον προσέβαλε και δεν ακολουθούσε εντολές ανωτέρων του, ενώ φίλοι και συνεργάτες του όπως ο υπαρχηγός του 5/42 Κωνσταντίνος Λαγγουράνης και το στέλεχος της ΕΚΚΑ ο Ευριπίδης Μπακιρτζής τον εγκατέλειψαν και προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ και στην ΠΕΕΑ, αντίστοιχα.
Την ίδια περίοδο οι Βρετανοί εκτιμούσαν το 5/42 ως καμμένο χαρτί ή δορυφόρο του ΕΑΜ. Την κατάσταση δυναμίτισε και πρόταση των Γερμανών για ανακωχή με το 5/42.
Τελικά το 5 /42 σύνταγμα είχε άδοξο τέλος καθώς στις 17 Απριλίου του 1944 διαλύθηκε οριστικά μετά από χτύπημα που δέχτηκε από τμήμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον ταγματάρχη Θύμιο Ζούλα και τον Άρη Βελουχιώτη στο Κλήμα της Δωρίδας.
Μαζί με τον Ψαρρό αιχμαλωτίστηκαν και εκτελέστηκαν μετά από βασανιστήρια δεκάδες μαχητές, ενώ άλλοι διέφυγαν και κατετάγησαν στα Τάγματα Ασφαλείας υπό τον Κουρκουλάκο. Ο Χάγκεν Φλάισερ υπολογίζει του εκτελεσθέντες του 5/42 σε 66. Είναι άγνωστο πόσοι από τους εκτελεσθέντες ήταν μέλη του 4ου Λόχου, τον οποίο διοικούσε ο Δεδούσης και δέχτηκε το μεγαλύτερο βάρος της επίθεσης. Το μεγαλύτερο μέρος του συντάγματος, συμπεριλαμβανομένων των λόχων Ντούρου, Καϊμάρα και Κούτρα, απαγκιστρώθηκε εγκαίρως και οι μαχητές διέφυγαν στους τόπους καταγωγής των.
Ο θάνατος του Ψαρρού
Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, ο Ψαρρός παραδόθηκε στον ΕΛΑΣ στη Σκάλα Καραΐσκου και δεν προσπάθησε να διαφύγει όπως του προτάθηκε, αλλά αιχμάλωτος παραδόθηκε στον καπετάνιο Δημήτρη Δημητρίου (Νικηφόρος) που τον έστειλε με συνοδεία μικρού αποσπάσματος ανταρτών του στον συνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο, στο αρχηγείο του Συντάγματος του ΕΛΑΣ που στάθμευε στον Αϊ-Λιά. Όμως στην διαδρομή το απόσπασμα συναντήθηκε με τον ταγματάρχη Ευθύμιο Ζούλα, προσωπικό εχθρό του Ψαρρού, ο οποίος μετά από σύντομο διαπληκτισμό εξετέλεσε τον Ψαρρό με το ατομικό του περίστροφο.
Ο Ζούλας θεωρείται ως περιβάλλον του γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου με αποτέλεσμα να χρεώνεται η εκτέλεση στον ίδιο. Επιπρόσθετα ο Ψαρρός με τον Ζούλα είχανε προσωπικές διαφορές σε θέματα ερωτικής αντιζηλίας για την ίδια γυναίκα.
Μετεμφυλιακά, το 1951, ο Ζούλας έγραψε σε έκθεσή του προς το ΚΚΕ ότι εκτέλεσε τον Ψαρρό για να μην υπάρχει πιθανότητα επανασύστασης του 5/42 Συντάγματος. Επιπλέον υποστήριξε ότι την απόφαση την είχε πάρει μαζί με τον Βελουχιώτη, πιθανώς εξυπηρετώντας τις τρέχουσες (του 1951) πολιτικές σκοπιμότητες και αρνούμενος την καθοδήγησή του στη πράξη αυτή από τον Σιάντο.
Ο Βελουχιώτης σε έκθεσή του προς το ΚΚΕ μετά τα γεγονότα αναφέρει ότι ο Ψαρρός σκοτώθηκε στη μάχη.
Ο ίδιος ο ΕΛΑΣ απολογήθηκε με δυο ανακοινώσεις και απέδωσε τον θάνατό του στις συνθήκες μάχης. Αν δεν έδρασε αυτοβούλως ο Ζούλας, την εντολή εκτέλεσης του Ψαρρού την έδωσε ο Βελουχιώτης ή ο Σιάντος.
Το πιθανότερο κίνητρο για τη δολοφονία ήταν η αποφυγή επανασύστασης του 5/42 Συντάγματος στο πνεύμα της διάλυσης όλων των ανταγωνιστικών προς τον ΕΛΑΣ αντιστασιακών οργανώσεων.
Συνέπειες
Ο Woodhouse πρότεινε να σταλούν ειδικές αγγλικές δυνάμεις ώστε να σκοτώσουν τον Άρη Βελουχιώτη θεωρώντας τον ως τον ένοχο για τη δολοφονία του Ψαρρού.
Αποτέλεσε μια από τις μελανότερες σελίδες του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και επίσημα χρεώθηκε στην ΕΑΜική ηγεσία (συγκεκριμένα στο Σιάντο). Αντίποδας της κατηγορίας αυτής είναι ότι το ΕΑΜ δεν είχε συμφέρον να εκτεθεί με τη θανάτωση του Ψαρρού και τη διάλυση του 5/42, ενώ είχε δρομολογηθεί η συμμετοχή του ΕΑΜ στο συνέδριο του Λιβάνου και ότι το τέλος του οφείλεται σε πρωτοβουλία ορισμένων οπαδών της σύγκρουσης όπως ο Βελουχιώτης και ο Ζούλας.
Ανεξάρτητα από την ορθότητα της μιας ή της άλλης άποψης, γεγονός είναι ότι ο φόνος συγκλόνισε το πανελλήνιο, καθορίζοντας ως ένα βαθμό τις μεταγενέστερες εξελίξεις καθόσον αναφέρθηκε και στιγματίστηκε στο Συνέδριο του Λιβάνου. (Εκεί ο Καρτάλης, σε συνθήκες έντονης συναισθηματικής φόρτισης, αποκάλεσε τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ «δολοφόνους»).
Υστεροφημία
Πολυγραφότατος, ο Ψαρρός είχε δημοσιεύσει στρατιωτικές και ιστορικές μελέτες σε εφημερίδες και περιοδικά. Μετά θάνατον, το 1945, προήχθη σε Υποστράτηγο. Το Κέντρο Εκπαίδευσης Πυροβολικού (ΚΕΠΒ) Θήβας φέρει το όνομα του, ενώ προτομές του Δημητρίου Ψαρρού βρίσκονται στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας στην Αθήνα, και σε κεντρική πλατεία της Άμφισσας. Τη δεκαετία του 1960 στο χώρο της διάλυσης του 5/42 συντάγματος φτιάχθηκε μαυσωλείο πεσόντων.
Πηγή: el.wikipedia.org
O EKKA και η δολοφονία του Ψαρρού
Ο ΕΚΚΑ (Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση) ιδρύθηκε ως αντιστασιακή οργάνωση τον Οκτώβρη του 1941, απο ένα μίγμα βενιζελικών, δημοκρατικών, σοσιαλιστών και δεξιών στελεχών του προκατοχικού στρατού. Ηγέτες του ΕΚΚΑ ήταν ο συνταγματάρχης Δημήτρης Ψαρρός, ο πολιτικός Γεώργιος Καρτάλης και ο συνταγματάρχης Μπακιρτζής. Οι παραπάνω κατά την ίδρυση συμφώνησαν στα παρακάτω:
1) Ο εθνικός αγώνας ήταν το πρωταρχικό καθήκον όλων των Ελλήνων.
2) Ο αγώνας αυτός όπως και κάθε άλλη εκδήλωση πρέπει να πραγματοποιηθούν με πνεύμα Εθνικής ενότητας και πλήρους συνεργασίας όλων των πολιτικών παρατάξεων και των εθνικών οργανώσεων μέχρι της απελευθερώσεως.
3) Σε κάθε περίπτωση η λύση του Ελληνικού προβλήματος είναι υπόθεση και μόνον των Ελλήνων και θα δοθεί με τα απελευθερωτικά από την ελεύθερη βούληση του Λαού.
Στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων που ιδρύεται το 1943. Η οργάνωση με έδρα τον Παρνασσό και την Γκιώνα έφθασε να αριθμεί περίπου 1000 μαχητές και συνεργάζονταν τόσο με τον ΕΛΑΣ όσο και με τον ΕΔΕΣ. Ο ΕΚΚΑ συμμετέχει και σε στην πολύ σημαντική αποστολή του ΕΛΑΣ στην δημιουργία του μυστικού ελεύθερου αεροδρομίου κοντά στην Καρδίτσα, στο οποίο έφθαναν συχνά αγγλικά αεροπλάνα.
Η ένταση ανάμεσα στις οργανώσεις του ΕΛΑΣ και του ΕΚΚΑ δεν αργεί να δημιουργηθεί. Η τυχοδιωκτική δράση του καπετάνιου Θύμιου Ζούλα του ΕΛΑΣ σε συνδυασμό με αυτή του λοχαγού Ευθύμη Δεδούση του ΕΚΚΑ δημιουργούν εντάσεις. Σε καμία περίπτωση η ένταση αυτή δεν είναι επιθυμία ούτε του Άρη και του Σαράφη όυτε και του Ψαρρού και του Καρτάλη. Στις 14 Μαίου του 1943 ο ΕΛΑΣ και ο ΕΚΚΑ έρχονται σε σύγκρουση χωρίς νεκρούς, η οποία καταλήγει στον αφοπλισμό του 5/42 Συντάγματος. Η διοίκηση του ΕΛΑΣ σπεύδει άμεσα στο χωριό Στρώμνη όπου βρίσκεται ο Καρτάλης και ο Ψαρρός για να λάβει άμεση γνώση της κατάστασης. Ο στρατηγός Σαράφης και ο Τζίμας εκφράζουν την λύπη τους στον Ψαρρό και επιστρέφουν άμεσα όλο τον οπλισμό και το υλικό του 5/42. Αμέσως μετά προτείνουν στον Ψαρρό μία ένωση του 5/42 με τον ΕΛΑΣ και την τοποθέτηση του Ψαρρού σε καίριο σημείο διοίκησης των δυνάμεων της Στερεάς Ελλάδας. Ο Ζούλας τίθεται υπό περιορισμό.
Αργότερα η πολιτική σύνθεση αλλά και ο πολιτικός προσδιορισμός του ΕΚΚΑ του εξασφαλίζουν μια θέση στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών στο Περτούλι μαζί με τον Τζίμα του ΕΛΑΣ και τον Πυρομάγλου του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ. Ο Σαράφης δε και ο Παντελής Σίμος (Ορφέας) της ΚΕ του ΚΚΕ, εκφράζουν την κατά την γνώμη τους αναγκαία ύπαρξη και του μάχημου σώματος του ΕΚΚΑ στην περιοχή. Στις 23 Ιουνίου του 1943, έρχεται και δεύτερη σύγκρουση του 5/42 με τον ΕΛΑΣ. Η ηγεσία του ΕΚΚΑ και ειδικά ο Καρτάλης βλέπει τις πρώτες φλόγες του εμφυλίου. Παρ'όλα αυτά η διοίκηση του ΕΛΑΣ επιστρέφει τον οπλισμό του 5/42 αλλά για μιά ακόμη φορά δεν τιμωρεί τουε υπαιτίους αρκετά αυστηρά. Στο σημείο αυτό δεν μπορούμε να καταλογίσουμε μόνο ευθύνες στον ΕΛΑΣ. Ο ΕΚΚΑ ήταν ιδιαίτερα ανομοιόμορφος στο εσωτερικό του και με πολλά ακραία φιλομοναρχικά και φιλοδεξιά στοιχεία. Οι καταστάσεις ήταν τέτοιες που κάτι τέτοιο δεν ήταν ανεκτό πολλές φορές απο τον αριστερής ιδεολογίας και γραμμής ΕΛΑΣ.
Στις 9 Αυγούστου 1943, στο αντάρτικο αεροδρόμιο της Νεράιδας προσγειώνεται με χίλιες επιφυλάξεις μια αγγλική ντακότα. Σε αυτήν επιβαίνει ο σύνδεσμος των Βρετανών Έντυ για να μεταφέρει μέλη των αντάρτικων σωμάτων της Ελλάδας στο Κάιρο. Εκεί θα μεταφερθούν αντιπρόσωποι των τριών οργανώσεων για να συζητηθεί και με την διαφυγούσα κυβέρνηση το μέλλον της χώρας. Απο τον ΕΛΑΣ μεταβαίνουν οι : Ηλ. Τσιριμώκος, Α. Τζίμας, Π. Ρούσος και Κ. Δεσποτόπουλος, απο τον ΕΔΕΣ ο Κ. Πυρομάγλου και από τον ΕΚΚΑ ο Καρτάλης με την πολύτιμη και διορατική του κρίση. Η συνάντηση εκεί μένει άκαρπη. Οι ΕΛΑΣ και ΕΚΚΑ πιέζουν τον Γεώργιο να επιστρέψει μόνο μετά απο δημοψήφισμα ενώ οι Άγγλοι υποστηρίζουν τον βασιλιά. Ο Γεώργιος καταγγέλει του γεγονός με τηλεγράφημά του στον Τσώρτσιλ και τον Ρούσβελτ. Η απάντηση του Τσώρτσιλ είναι κοφτή "Δεν θα υποκύψουμε σε πιέσεις κομμουνιστών". Η αγγλική αποστολή ψυχραίνει τις σχέσεις της με τον ΕΛΑΣ και από τότε δεν αποστέλλει βοηθητικό υλικό. Η στάση του ΕΔΕΣ παραμένει ουδέτερη. Ο Καρτάλης φοβάται για εμφύλιο αλλά παραμένει στο πλευρό του ΕΑΜ. Με την επιστροφή της αποστολής συμπίπτει και η συνθηκολόγηση των Ιταλών. Νέα και άφθονα όπλα εισρέουν στα οπλοστάσια του ΕΛΑΣ . Ο εξοπλισμός αυτός τρομάζει τους Άγγλους. Γίνονται πιο διαλακτικοί με το ΕΑΜ .
Παράλληλα ο ΕΚΚΑ επιδιώκει στενότερη συνεργασία με τον ΕΛΑΣ. Η στρατιωτική διοίκησή του "μετακομίζει" στην Ρεντίνα του Παρνασσού. Οι πρώτες συγκρούσεις με τον ΕΔΕΣ ξεκινούν με πρωτοβουλία του ιδίου. Ένα ακόμα δράμα όμως έχει ξεκινήσει. Είναι ένα αφανές δράμα πολιτικής που ούτε ο Ψαρρός ούτε όμως και ο ΕΛΑΣ έχουν εντοπίσει σωστά. Οι εσωτερικές αντιθέσεις του ΕΚΚΑ οξύνονται.
Μέλη του 5/42 σχηματίζουν έναν σκληρό αντικομμουνιστικό πυρήνα αντίδρασης και διακυρήσσουν αλλαγή γραμμής. Αρχηγοί αυτής της στασιαστικής τάσης είναι οι Δεδουσης και Καπετσώνης. O Kαρτάλης και ο Ψαρρός φυσικά το γνωρίζουν.
Οι κινήσεις του Δεδούση φθάνουν μέχρι την περιοδεία της ελληνικής υπαίθρου και την προσπάθεια απόσχισης κομματιών του λαικού σώματος που στήριζε το ΕΑΜ. Μιλούν για τον "νέο κομμουνιστικό κίνδυνο". O Ψαρρός και ο Καρτάλης προσπαθούν να συγκεντρώσουν τα πιστά τμήματα του 5/42 κοντά τους αλλά ήδη στο σύνταγμα λειτουργεί μια άλλη οργάνωση.
Οι προσπάθειές τους πέφτουν στο κενό. Ο ΕΛΑΣ ενοχλημένος απο την δράση αυτή του ΕΚΚΑ αρχίζει να ξαναγίνεται επιφυλακτικός απέναντι στο 5/42. Σε μια επίθεση του ΕΛΑΣ ενάντια στον ΕΔΕΣ, (πηγή Πυρομάγλου "Γεώργιος Καρτάλης") το 5/42 επιχειρεί να κυκλώσει τις θέσεις του ΕΛΑΣ προς ενίσχυση του ΕΔΕΣ. Το ποτήρι ξεχειλίζει. Ο ΕΛΑΣ τσακίζει τον ΕΔΕΣ και εξαπολύει κυνηγητό στον ΕΚΚΑ. Παράλληλα ο Ψαρρός στις 24 /10/1943 έχει συγκαλέσει σύσκεψη αξιωματικών του ΕΚΚΑ, στο Κάστρο Σαλώνων. Εκεί ο Ψαρρός καταφέρνει να συγκρατήσει την πλειοψηφία των αξιωματικών με το μέρος του αλλά το μέλλον προδιαγάφεται σκοτεινό για τις ισορροπίες στον ΕΚΚΑ.
Στις 19/2/1944, αξιωματικοί του ΕΚΚΑ , 68 στον αριθμό συνυπογράφουν υπόμνημα αντικομμουνιστικής δράσης κατά του ΕΛΑΣ και θέτουν τον ΕΚΚΑ στην διάθεση του βασιλιά. Το υπόμνημα διαβιβάζεται από τον υπουργό Καλαντζή μέσω της Ιντέλιτζενς Σέρβις στον Βασιλιά.
Ο ΕΛΑΣ εξαπολύει επίθεση 1400 μαχητών του ενάντια στον ΕΚΚΑ. Οι Άγγλοι που διαβλέπουν σε όλο αυτό τον εμφύλιο υποστηρίζουν την σύγκρουση. Μετά απο μερικές ώρες ο ΕΛΑΣ έχει επικρατήσει.
Ελάχιστοι βασιλόφρονες του 5/42 διαφεύγουν στην Πάτρα μαζί με τον Δεδούση, εδώ τάσσονται με τους Ράλληδες.
Αργότερα ο ΕΛΑΣ θα τους τσακίσει αποφασιστικά. Η νίκη του ΕΛΑΣ συνοδεύεται απο την σύλληψη του Ψαρρού. Ο Ψαρρός κατά την μεταφορά του συναντιέται με τμήμα του Ζούλα. Εκείνος όταν τον δει θα αρχίσει να φωνάζει και αντιπαράθεση θα ξεσπάσει ανάμεσα στους άνδρες του και άλλους πιο συγκρατημένους της ταξιαρχίας. "Τι τον κρατάτε μωρέ; " φωνάζει ο Ζούλας και στο δυναμιτισμένο κλίμαένας αντάρτης τον σκοτώνει με το όπλο του. Ο Ψαρρός είναι νεκρός.
Ο Σιάντος θα χαρακτηρίσει το γεγονός ως καταστροφή. Έτσι χάθηκε απο έναν θερμοκέφαλο άνθρωπο ένας άνδρας που είχε ακόμα πολλά να προσφέρει στον ελληνικό λαό.
Πηγή: kokkinosfakelos.blogspot.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου