Το χριστιανικό και ελληνικό Πάσχα, κοινώς Λαμπρή, γιορτή κινητή- μετά την εαρινή...
ισημερία και την εαρινή πανσέληνο- με ηλιολατρικό και σεληνολατρικό χαρακτήρα, έχει διασώσει μέσω της λαϊκής λατρείας προχριστιανικές νεκρολατρικές- γονιμικές πρακτικές και έθιμα που συμβαδίζουν αρμονικά με τις ορθόδοξες θρησκευτικές αντιλήψεις.
Συνδυάζοντας χριστιανικές και ειδωλολατρικές- παγανιστικές συνήθειες, οι εαρινές τελετουργίες του Πάσχα εκφράζουν την αρχέγονη πίστη σε έναν Θεό που κρατά στο χέρι του τη βλάστηση και την καρποφορία της γης, έναν Θεόσύμβολο νίκης της ζωής επί του θανάτου. Τα λαϊκά δρώμενα αναπαράστασης του Θανάτου και της Ανάστασης, οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα και του Αγίου Γεωργίου, οι κούνιες, οι επισκέψεις στους τάφους συνοδεία μουσικών οργάνων και η συμβολική χρήση των κόκκινων αβγών αποτελούν εκδηλώσεις της προσπάθειας του ανθρώπου να συμβάλει θετικά στη διαδικασία ανανέωσης της φύσης και στην εξασφάλιση της καλής σοδειάς.
Το Πάσχα λοιπόν, χρονικά προσδιορισμό κατά την περίοδο μετάβασης από μιαν εποχή του έτους σε μιαν άλλη- παλαιότερα οι αγροποιμενικοί πληθυσμοί το εξελάμβαναν ως διαχωριστική γραμμή μεταξύ χειμώνα και άνοιξης-, αποτελεί την πιο σημαντική στιγμή του έτους και ο συμβολισμός του είναι πολυσήμαντος.
Τα Ψυχοσάββατα που προηγούνται ή έπονται του Πάσχα, με κορυφαίο εκείνο των Αγίων Θεοδώρων και τελευταίο του Ρουσαλιού ή Αρσαλιού, προσδιορίζουν κυρίως τον γονιμικό και ευετηρικό χαρακτήρα των ανοιξιάτικων πασχαλινών γιορτών, αφού σύμφωνα με αρχέγονες πανανθρώπινες δοξασίες οι νεκροί είναι οι πρώτοι δαίμονες (πνεύματα) της βλάστησης και από αυτούς εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος η καρποφορία της γης.
Οι συχνές επισκέψεις στους τάφους, οι προσφορές και η επίκλησή τους στους χορούς του Πάσχα ή στο τραπέζι της Ανάστασης αποδεικνύουν την τιμητική θέση που διατηρούν οι νεκροί πρόγονοι στην παραδοσιακή αγροτοποιμενική οικογένεια-κοινωνία.
Αναγέννηση μέσα από τον θάνατο
Η πνευματική χαρά για το θρησκευτικό γεγονός της Ανάστασης συναντήθηκε με τη φυσική αγαλλίαση της εποχής. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το ελληνικό Πάσχα, το οποίο στη συνέχεια συνδέθηκε άρρηκτα με τις εθνικές μας περιπέτειες και το όνειρο της Απελευθέρωσης. Ο θάνατος και η ανάσταση, θέμα από τη φύση του καταθλιπτικό και ταυτόχρονα χαρούμενο, αφού εμπεριέχει το αισιόδοξο μήνυμα της μετά θάνατον ζωής - ύψιστη προσμονή κάθε θνητού, σε κάθε γωνιά της Γης-, βρίσκει στο ελληνικό Πάσχα τη συμβολική του διάσταση. «Λύτρον λύπης» χαρακτηρίζεται στην υμνογραφία. Και περικλείει τις μυριάδες ελπίδες για αναγέννηση του καθενός χωριστά και του ανθρώπινου γένους γενικότερα, μέσα από τον θάνατο.
Κόκκινο αβγό, ένα σύμβολο ζωής
Το αβγό συμβολίζει τη ζωή επειδή ακριβώς περικλείει ζωή. Το βρίσκουμε στους αρχαίους τάφους μαζί με άλλα κτερίσματα που συνοδεύουν τους νεκρούς, εν είδει σύμβολου αιωνιότητας. Ετσι το βάψιμο ενός προχριστιανικού συμβόλου ζωής με κόκκινο χρώμα, σύμβολο της αιματηρής θυσίας του Ιησού Χριστού, αποτελεί απαραίτητο στοιχείο του εορτασμού του Πάσχα. Μόνο όσοι πενθούν για τον πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δεν βάφουν αβγά το Πάσχα. Αλλά και σε αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αβγά, έτσι ώστε να εναποθέσουν λίγα από αυτά στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού. Το κόκκινο αβγό το βλέπουμε ως σήμερα σε τάφους, ακόμη και αστικών νεκροταφείων.
Οι κήποι του Αδώνιδος και ο κάδος της κάθαρσης
Στις Σέρρες κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες τοποθετούν στο κατώφλι την εικόνα του Εσταυρωμένου μαζί με λουλούδια, κεριά και θυμίαμα. Δίπλα της αφήνουν ένα πιάτο στο οποίο πριν από μερικές ημέρες είχαν φυτέψει φακή ή κριθάρι, με αποτέλεσμα να έχει ξεπετάξει χλόη. Το έθιμο θυμίζει τους αρχαίους κήπους του Αδώνιδος. Ο Αδωνις, σύμβολο της άνοιξης που γρήγορα μαραίνεται, γιορταζόταν με την έκθεση ενός ομοιώματος της θεότητας, στολισμένης με άνθη και πρασινάδες, επάνω σε νεκρικό κρεβάτι.
Στην Κέρκυρα την ημέρα του Πάσχα γεμίζουν έναν κάδο με νερό και τον στολίζουν με πρασινάδες και λουλούδια. Οποιος περάσει από εκεί πρέπει να ρίξει στο δοχείο ένα νόμισμα. Και μόλις σημάνουν οι καμπάνες της Ανάστασης, όσοι βρίσκονται εκεί κοντά παίρνουν νερό από τον κάδο και πλένουν το πρόσωπο και τα χέρια τους, για να καθαριστούν από κάθε ρύπο και κάθε αμαρτία. Ταυτόχρονα οι γυναίκες δαγκώνουν ένα σιδερένιο αντικείμενο- ένα κλειδί, για παράδειγμα- λέγοντας «σιδερένιο το κεφάλι μου!». Το ψήσιμο του αρνιού: Λαμπριάτης ή Πασχάτης
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου σφάζεται το ζώο που προορίζεται για το πασχαλινό τραπέζι. Συνήθως είναι αρνί ή κατσίκι (ερίφιο, ρίφι) διαλεγμένο από τα οικόσιτα ή το κοπάδι ή αγορασμένο ζωντανό. Του φορούν μια κόκκινη κορδέλα ή το βάφουν με κόκκινη μπογιά από τα αβγά, για να φαίνεται ότι είναι ο Πασχάτης ή Λαμπριάτης. Τη συγκεκριμένη εποχή τόσο στα κοπάδια όσο και στα μικρά οικόσιτα ποίμνια υπάρχουν πολλά μικρά αρνιά και ερίφια.
Η ερμηνεία σύμφωνα με την οποία το αρνί συμβολίζει τη θυσία του Χριστού- εκ του «αμνού του Θεού του αίροντος τας αμαρτίας του κόσμου»- σχετίζεται με την εικόνα της μητέρας Παναγίας από τα «Εγκώμια»: ως «αμνάδος» που «ηλάλαζεν» καθώς έβλεπε τον Χριστό, «τον άρνα, εν σφαγή». Και συμπίπτει με την ανθρώπινη εικόνα της αιώνιας μάνας που θρηνεί για το παιδί της.
Κούνιες, μια παραπομπή στην αρχαία αιώρα
Την ημέρα του Πάσχα και ολόκληρη την επόμενη εβδομάδα στην Κύθνο και σε ορισμένες άλλες περιοχές της Ελλάδας επικρατεί ένα ανοιξιάτικο έθιμο που συμβολίζει την υγεία και τη σωματική ευεξία.
Οι κούνιες παραπέμπουν στην αρχαία αιώρα και ειδικότερα στον κατά παράδοση γονιμικό και αποτρεπτικό συμβολισμό της. «Κουνιόμαστε για να γίνουν τα στάχυα» ή «για να φύγουν τα φίδια» σύμφωνα με τη λαϊκή εξήγηση. Γενικότερα πιστεύεται ότι το σώμα, καθώς εκτίθεται στον καθαρό αέρα, καθαίρεται, απαλλάσσεται από καθετί κακό.
Ωστόσο η κοινωνική σημασία του εθίμου μοιάζει να είναι η επικρατέστερη: τα αγόρια κουνούν τα κορίτσια και συνομιλούν με διακριτικά ερωτικά δίστιχα:
Κούνια μου, κούνησέ τηνε, ως να βραδιάσει η μέρα, Να ξημερώσει να τη δω να πάρ΄ ο νους μου αέρα. Ο χορός του κυρ Βοριά στην Κάρυστο
Κατά το Ασπροβδόμαδο (Εβδομάδα της Διακαινησίμου) ο εορτασμός του Πάσχα συνεχίζεται με χορούς σε ξωκλήσια και στους χώρους των νεκροταφείων, με λιτανευτικές περιφορές εικόνων στα όρια των οικισμών κτλ.
Στη Θεσσαλία επί τρεις ημέρες μετά το Πάσχα οι γυναίκες χορεύουν κατά σειρά ηλικίας τραγουδώντας πασχαλινά τραγούδια. Στα Μέγαρα την Τρίτη της Διακαινησίμου χορεύουν τον χορό της Τράτας, ενώ στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου χορεύεται ο αρχέγονος λατρευτικός χορός του κυρ Βοριά, έτσι ώστε να εξευμενιστεί ο άνεμος που συνήθως πνέει με μανία στη συγκεκριμένη περιοχή. Ανάλογο ανοιξιάτικο έθιμο παρατηρείται στη Σίφνο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς.
Την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής οργανώνεται στην εξοχή πανηγύρι, όπου συνήθως υπάρχει και αγίασμα θαυματουργό. Η παρουσία αγιασμάτων, γνωστή από την αρχαιότητα- αλλά με άλλη μορφή -, σχετίζεται με τη σημασία του νερού ως εξαγνιστικού και θεραπευτικού στοιχείου. Εξάλλου η Παναγία χαρακτηρίζεται και «κρήνη» που χαρίζει το νερό της ζωής.
http://fimotro.blogspot.gr
ισημερία και την εαρινή πανσέληνο- με ηλιολατρικό και σεληνολατρικό χαρακτήρα, έχει διασώσει μέσω της λαϊκής λατρείας προχριστιανικές νεκρολατρικές- γονιμικές πρακτικές και έθιμα που συμβαδίζουν αρμονικά με τις ορθόδοξες θρησκευτικές αντιλήψεις.
Συνδυάζοντας χριστιανικές και ειδωλολατρικές- παγανιστικές συνήθειες, οι εαρινές τελετουργίες του Πάσχα εκφράζουν την αρχέγονη πίστη σε έναν Θεό που κρατά στο χέρι του τη βλάστηση και την καρποφορία της γης, έναν Θεόσύμβολο νίκης της ζωής επί του θανάτου. Τα λαϊκά δρώμενα αναπαράστασης του Θανάτου και της Ανάστασης, οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα και του Αγίου Γεωργίου, οι κούνιες, οι επισκέψεις στους τάφους συνοδεία μουσικών οργάνων και η συμβολική χρήση των κόκκινων αβγών αποτελούν εκδηλώσεις της προσπάθειας του ανθρώπου να συμβάλει θετικά στη διαδικασία ανανέωσης της φύσης και στην εξασφάλιση της καλής σοδειάς.
Το Πάσχα λοιπόν, χρονικά προσδιορισμό κατά την περίοδο μετάβασης από μιαν εποχή του έτους σε μιαν άλλη- παλαιότερα οι αγροποιμενικοί πληθυσμοί το εξελάμβαναν ως διαχωριστική γραμμή μεταξύ χειμώνα και άνοιξης-, αποτελεί την πιο σημαντική στιγμή του έτους και ο συμβολισμός του είναι πολυσήμαντος.
Τα Ψυχοσάββατα που προηγούνται ή έπονται του Πάσχα, με κορυφαίο εκείνο των Αγίων Θεοδώρων και τελευταίο του Ρουσαλιού ή Αρσαλιού, προσδιορίζουν κυρίως τον γονιμικό και ευετηρικό χαρακτήρα των ανοιξιάτικων πασχαλινών γιορτών, αφού σύμφωνα με αρχέγονες πανανθρώπινες δοξασίες οι νεκροί είναι οι πρώτοι δαίμονες (πνεύματα) της βλάστησης και από αυτούς εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος η καρποφορία της γης.
Οι συχνές επισκέψεις στους τάφους, οι προσφορές και η επίκλησή τους στους χορούς του Πάσχα ή στο τραπέζι της Ανάστασης αποδεικνύουν την τιμητική θέση που διατηρούν οι νεκροί πρόγονοι στην παραδοσιακή αγροτοποιμενική οικογένεια-κοινωνία.
Αναγέννηση μέσα από τον θάνατο
Η πνευματική χαρά για το θρησκευτικό γεγονός της Ανάστασης συναντήθηκε με τη φυσική αγαλλίαση της εποχής. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το ελληνικό Πάσχα, το οποίο στη συνέχεια συνδέθηκε άρρηκτα με τις εθνικές μας περιπέτειες και το όνειρο της Απελευθέρωσης. Ο θάνατος και η ανάσταση, θέμα από τη φύση του καταθλιπτικό και ταυτόχρονα χαρούμενο, αφού εμπεριέχει το αισιόδοξο μήνυμα της μετά θάνατον ζωής - ύψιστη προσμονή κάθε θνητού, σε κάθε γωνιά της Γης-, βρίσκει στο ελληνικό Πάσχα τη συμβολική του διάσταση. «Λύτρον λύπης» χαρακτηρίζεται στην υμνογραφία. Και περικλείει τις μυριάδες ελπίδες για αναγέννηση του καθενός χωριστά και του ανθρώπινου γένους γενικότερα, μέσα από τον θάνατο.
Κόκκινο αβγό, ένα σύμβολο ζωής
Το αβγό συμβολίζει τη ζωή επειδή ακριβώς περικλείει ζωή. Το βρίσκουμε στους αρχαίους τάφους μαζί με άλλα κτερίσματα που συνοδεύουν τους νεκρούς, εν είδει σύμβολου αιωνιότητας. Ετσι το βάψιμο ενός προχριστιανικού συμβόλου ζωής με κόκκινο χρώμα, σύμβολο της αιματηρής θυσίας του Ιησού Χριστού, αποτελεί απαραίτητο στοιχείο του εορτασμού του Πάσχα. Μόνο όσοι πενθούν για τον πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δεν βάφουν αβγά το Πάσχα. Αλλά και σε αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αβγά, έτσι ώστε να εναποθέσουν λίγα από αυτά στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού. Το κόκκινο αβγό το βλέπουμε ως σήμερα σε τάφους, ακόμη και αστικών νεκροταφείων.
Οι κήποι του Αδώνιδος και ο κάδος της κάθαρσης
Στις Σέρρες κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες τοποθετούν στο κατώφλι την εικόνα του Εσταυρωμένου μαζί με λουλούδια, κεριά και θυμίαμα. Δίπλα της αφήνουν ένα πιάτο στο οποίο πριν από μερικές ημέρες είχαν φυτέψει φακή ή κριθάρι, με αποτέλεσμα να έχει ξεπετάξει χλόη. Το έθιμο θυμίζει τους αρχαίους κήπους του Αδώνιδος. Ο Αδωνις, σύμβολο της άνοιξης που γρήγορα μαραίνεται, γιορταζόταν με την έκθεση ενός ομοιώματος της θεότητας, στολισμένης με άνθη και πρασινάδες, επάνω σε νεκρικό κρεβάτι.
Στην Κέρκυρα την ημέρα του Πάσχα γεμίζουν έναν κάδο με νερό και τον στολίζουν με πρασινάδες και λουλούδια. Οποιος περάσει από εκεί πρέπει να ρίξει στο δοχείο ένα νόμισμα. Και μόλις σημάνουν οι καμπάνες της Ανάστασης, όσοι βρίσκονται εκεί κοντά παίρνουν νερό από τον κάδο και πλένουν το πρόσωπο και τα χέρια τους, για να καθαριστούν από κάθε ρύπο και κάθε αμαρτία. Ταυτόχρονα οι γυναίκες δαγκώνουν ένα σιδερένιο αντικείμενο- ένα κλειδί, για παράδειγμα- λέγοντας «σιδερένιο το κεφάλι μου!». Το ψήσιμο του αρνιού: Λαμπριάτης ή Πασχάτης
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου σφάζεται το ζώο που προορίζεται για το πασχαλινό τραπέζι. Συνήθως είναι αρνί ή κατσίκι (ερίφιο, ρίφι) διαλεγμένο από τα οικόσιτα ή το κοπάδι ή αγορασμένο ζωντανό. Του φορούν μια κόκκινη κορδέλα ή το βάφουν με κόκκινη μπογιά από τα αβγά, για να φαίνεται ότι είναι ο Πασχάτης ή Λαμπριάτης. Τη συγκεκριμένη εποχή τόσο στα κοπάδια όσο και στα μικρά οικόσιτα ποίμνια υπάρχουν πολλά μικρά αρνιά και ερίφια.
Η ερμηνεία σύμφωνα με την οποία το αρνί συμβολίζει τη θυσία του Χριστού- εκ του «αμνού του Θεού του αίροντος τας αμαρτίας του κόσμου»- σχετίζεται με την εικόνα της μητέρας Παναγίας από τα «Εγκώμια»: ως «αμνάδος» που «ηλάλαζεν» καθώς έβλεπε τον Χριστό, «τον άρνα, εν σφαγή». Και συμπίπτει με την ανθρώπινη εικόνα της αιώνιας μάνας που θρηνεί για το παιδί της.
Κούνιες, μια παραπομπή στην αρχαία αιώρα
Την ημέρα του Πάσχα και ολόκληρη την επόμενη εβδομάδα στην Κύθνο και σε ορισμένες άλλες περιοχές της Ελλάδας επικρατεί ένα ανοιξιάτικο έθιμο που συμβολίζει την υγεία και τη σωματική ευεξία.
Οι κούνιες παραπέμπουν στην αρχαία αιώρα και ειδικότερα στον κατά παράδοση γονιμικό και αποτρεπτικό συμβολισμό της. «Κουνιόμαστε για να γίνουν τα στάχυα» ή «για να φύγουν τα φίδια» σύμφωνα με τη λαϊκή εξήγηση. Γενικότερα πιστεύεται ότι το σώμα, καθώς εκτίθεται στον καθαρό αέρα, καθαίρεται, απαλλάσσεται από καθετί κακό.
Ωστόσο η κοινωνική σημασία του εθίμου μοιάζει να είναι η επικρατέστερη: τα αγόρια κουνούν τα κορίτσια και συνομιλούν με διακριτικά ερωτικά δίστιχα:
Κούνια μου, κούνησέ τηνε, ως να βραδιάσει η μέρα, Να ξημερώσει να τη δω να πάρ΄ ο νους μου αέρα. Ο χορός του κυρ Βοριά στην Κάρυστο
Κατά το Ασπροβδόμαδο (Εβδομάδα της Διακαινησίμου) ο εορτασμός του Πάσχα συνεχίζεται με χορούς σε ξωκλήσια και στους χώρους των νεκροταφείων, με λιτανευτικές περιφορές εικόνων στα όρια των οικισμών κτλ.
Στη Θεσσαλία επί τρεις ημέρες μετά το Πάσχα οι γυναίκες χορεύουν κατά σειρά ηλικίας τραγουδώντας πασχαλινά τραγούδια. Στα Μέγαρα την Τρίτη της Διακαινησίμου χορεύουν τον χορό της Τράτας, ενώ στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου χορεύεται ο αρχέγονος λατρευτικός χορός του κυρ Βοριά, έτσι ώστε να εξευμενιστεί ο άνεμος που συνήθως πνέει με μανία στη συγκεκριμένη περιοχή. Ανάλογο ανοιξιάτικο έθιμο παρατηρείται στη Σίφνο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς.
Την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής οργανώνεται στην εξοχή πανηγύρι, όπου συνήθως υπάρχει και αγίασμα θαυματουργό. Η παρουσία αγιασμάτων, γνωστή από την αρχαιότητα- αλλά με άλλη μορφή -, σχετίζεται με τη σημασία του νερού ως εξαγνιστικού και θεραπευτικού στοιχείου. Εξάλλου η Παναγία χαρακτηρίζεται και «κρήνη» που χαρίζει το νερό της ζωής.
http://fimotro.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου