O Παλαιολόγος μπροστά στον θάνατο

του Γεώργιου Καραμαδούκη
Στις 29 Μαΐου του 1453 και ημέρα Τρίτη, πίπτει ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ο ΙΑ΄ επονομαζόμενος και ως Δραγάσης (Ντραγκάς-Δράκος). Ήταν υιός του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου και της Ελένης Δραγάσης, κόρη του Σέρβου Κωνσταντίνου Δραγάση, ο οποίος ήταν απόγονος του Μιχαήλ Παλαιολόγου του Η΄. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος γεννήθηκε το 1405. και ήταν νεότερος αδελφός τού αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγου (1425-1448) και του Θεοδώρου Β´ Παλαιολόγου δεσπότη του Μωρέως (1407-1443).
Πριν χρισθεί αυτοκράτορας του Βυζαντίου τον Ιανουάριο του 1449, είχε γίνει δεσπότης του Μυστρά τον Οκτώβριο του 1443.  Στα χρόνια των Παλαιολόγων θανάσιμος εχθρός της αυτοκρατορίας είναι οι Οθωμανοί. Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενισμένο από εσωτερικούς και εξωτερικούς πολέμους και είχε συρρικνωθεί εδαφικώς. Ο νέος σουλτάνος των Οθωμανών Μωάμεθ ο Β΄ ήθελε να συνδέσει το όνομά του με την κατάληψη της Πόλεως και ετοιμαζόταν πυρετωδώς για τον σκοπό αυτό. Έκτισε στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου το Ρούμελι Χισάρ και ξεκίνησε την πολιορκία της Πόλεως από τις αρχές Απριλίου του 1453.
Ο Παλαιολόγος, όπως μας πληροφορεί ο Φραντζής (πρωτοβεστιάριος και ιστορικός της Αλώσεως) που βρισκόταν στην αυλή του αυτοκράτορος, ζήτησε βοήθεια από τους ξένους χριστιανικούς λαούς. Για το σκοπό αυτό μάλιστα έκανε και ενωτική λειτουργία στην Αγία Σοφία τον Δεκέμβριο του 1452 μνημονεύοντας τον Πάπα. Δυστυχώς όμως δεν υπήρξε ανταπόκριση. Έτσι προσπάθησε να οργανώσει όσο καλύτερα μπορούσε το υπάρχον στράτευμα, το οποίο δεν ξεπερνούσε τους 5.000 πολεμιστές και μερικά πλοία στον Κεράτιο κόλπο. Απέναντί του είχε να αντιμετωπίσει 258.000 Οθωμανούς και 420 πλοία.
Ο τελευταίος αυτοκράτορας δεν έχασε το κουράγιο του και παρά το ισχνό των δυνάμεων που διέθετε συμπεριφέρθηκε ως πραγματικός στρατηλάτης. Απέρριψε πρεσβείες του Μωάμεθ για παράδοση της Πόλεως παρά τα σπουδαία ανταλλάγματα που του πρότειναν. Έχει μείνει στην ιστορία η μνημειώδης απάντησή του: «Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ’ ἐμὸν ἐστίν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν. Δηλαδή, σε σύγχρονη απόδοση: Το να σου (παρα)δώσω όμως την πόλη ούτε σε εμένα επαφίεται ούτε σε άλλον από τους κατοίκους της• διότι με κοινή απόφαση οι πάντες θα αποθάνουμε αυτοπροαίρετα και δεν θα υπολογίσομε τη ζωή μας.
Στην διάρκεια των μαχών δεν δίστασε να απαντήσει με σκληρότητα στα ανοσιουργήματα των Οθωμανών. Όταν λοιπόν ο Μωάμεθ αποκεφάλισε ορισμένους βυζαντινούς στρατιώτες, ο Παλαιολόγος συγκέντρωσε στα τείχη 260 Οθωμανούς, τους οποίους πλήρωσε με το ίδιο νόμισμα. Στο λόγο του μάλιστα που εκφώνησε στον λαό της Πόλης στις 28 Μαΐου, μιλάει απαξιωτικά για τους εχθρούς, παρομοιάζοντάς τους με αγριογούρουνα που οδεύουν προς την σφαγή.
Ο αυτοκράτορας βρίσκεται στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου διεξάγονται και οι περισσότερες επιθέσεις. Καβάλα στο άλογο του και μαζί με τους επιτελείς του εμψυχώνει τους πολεμιστές. Οι καταστροφές όμως των τειχών από την μεγάλη βομβάρδα των Οθωμανών και ο μοιραίος τραυματισμός του Ιουστινιάνη που αποσύρεται από την μάχη, γέρνουν την πλάστιγγα υπέρ των εχθρών.
Κάποιοι ανοίγουν την κερκόπορτα και εισέρχονται μέσα στα τείχη οι ορδές του Μωάμεθ. Ούτως ή άλλως όμως η Πόλη ήταν καταδικασμένη να πέσει, καθώς το ρήγμα στην πύλη του Αγίου Ρωμανού ήταν πλέον τεράστιο. Στην αντάρα του πολέμου ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ρίχνεται στην μάχη σφάζοντας τους βαρβάρους. Όταν ο αυτοκράτορας είδε πλέον πως η Πόλη δεν είχε γλυτωμό αναφώνησε: «Καλύτερα να πεθάνω, παρά να ζήσω». Η παράδοση αναφέρει πως τα τελευταία του λόγια ήταν: «Δεν βρίσκεται κάποιος χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;».
Ο αυτοκράτορας σε ηλικία 49 ετών πίπτει στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, αλλά η ηρωική στάση του γεννά τον θρύλο του μαρμαρωμένου Βασιλιά, που κάποτε θα αναστηθεί και θα πάρει την εκδίκησή του. Αυτόν τον θρύλο οφείλουμε να διατηρήσουμε εμείς οι απόγονοι του και να λέμε στεντόρεια: Και του χρόνου στην Πόλη.

http://www.elkosmos.gr